Neuhof Yılları

Schulthess Bankası’nın sermaye iptalinden bir gün sonra Anna, tek çocuğu olan oğlunu dünyaya getirmiştir. Ebeveynleri, çocuğa Rousseau’nun onuruna Jean Jacques adını koymuşlardır. Pestalozzi’nin «Jacqueli’sini’» Rousseau’nun «Emile» adlı eserinde dile getirdiği ilkelere göre eğitme girişimi hakkında, günümüze kadar korunabilmiş bir günlükte, 27 Ocak ve 19 Şubat 1774 tarihleri arasında notlar alınmıştır. Burada ilk defa, eğitim meseleleriyle temelden ilgilenen ve aynı zamanda da ilahiyatçı görüşlerini uygulayarak, deneyimleyerek doğruluğunu ölçmek isteyen genç Pestalozzi’yle karşılaşıyoruz. Bu şekildeki eğitim girişimleri aynı zamanda fikir babası Rousseau’yu teorik bir sınama da sayılabilir. Rousseau’ya karşı ilk mesafeli duruş, özgürlük ve itaat çelişkisinde kendisini gösterir. Pestalozzi’nin teorik prensiplerin somut olarak uygulanması deneyimlerinden çıkarmış olduğu sonuç, tüm düşünce ve etkinliğinde belirleyici olur:

"Hakikat, tek taraflı değildir» ve devam eder: «Özgürlük bir servettir ve itaat da öyle. Biz, Rousseau’nun birbirinden ayırdığını tekrar birleştirmeliyiz. O, insan türünü aşağılayan akılsızca bir engelleme sefaletini dikkate aldığı için, özgürlüğün sınırını belirleyemedi." (PSW 1, S. 127)

Ancak Jacqueli, ne yazık ki anne ve babasının umduğu şekilde gelişmedi: yeteneksizdi ve tekrar eden epileptik nöbetler, sağlık durumunu zayıflatıyordu. Aynı zamanda babasının yetimhanesinde kalan ve kısmen ihmal edilmiş çocuklarla da pek iyi geçindiği de söylenemezdi ve bu durum da onda izler bırakmıştı. Yukarıda belirtilen eğitim günlüğünden, Pestalozzi’nin, üç buçuk yaşındaki oğluna okumayı öğretmeye çalıştığını biliyoruz. Fakat 8 yıl sonra pedagog Peter Petersen’e yazmış olduğu mektuptan tamamen başarısız olduğunu öğreniyoruz.

"İki satır duayı ezbere bilmiyor ne yazabiliyor ne de okuyabiliyor. Öngörümün bana izin verdiği ölçüde onu bu bilgisizlikle kendi haline bırakabilmek için tanrıya dua ediyorum. Dilerim bu vakıf, onun eğitiminin ve hayatının tadına varması için gereken temeli oluşturur." (PSB 3, S. 132)

Pestalozzi bu umudunu, kendi tecrübelerinden ders çıkartarak, doğal şartlarda büyütülmüş bir çocuğun gerçek anlamdaki bir eğitime, kitap bilgileriyle doldurulmuş bir çocuğa göre daha yatkın olduğu kanaatine bağlamaktadır. Ancak bir yıl sonra Pestalozzi çifti, 13 yaşındaki oğullarının Neuhof çiftliğindeki tecridini bitirip Jacqueli’nin dışarda eğitim ve öğrenim görmesine karar verdiler. Onu, yukarıda bahsedilen ev öğretmeni Peter Petersen’den ders alması için, Basel’deki tüccar Felix Battier’in yanına bıraktılar. Pestalozzi onunla, 1782 baharından itibaren pedagojik konularda ilginç yazışmalar sürdürmüştü. Petersen mektupları, Pestalozzi’nin genç yaşlarındaki pedagojiye olan ilgisini ve kesinlikle pedagojik hissiyata sahip olduğunu gösteren, fikirlerinin belirginleşmesine tanıklık eden dökümanlar niteliğindedir. Jacqueli daha sonra, eğitimine devam etmesi için Mülhouse’a ve 1785 yılında Battier ailesinin yanında, ticaret konusunda meslek eğitimi görmesi için Basel’e gönderildikten sonra Neuhof’a geri dönmüştür. 1791 yılında, kızlık soyadı Fröhlich olan Anna Magdalene ile hayatını birleştirmiştir. 10 yıl sonra vefat etmiş ve oğlu Gottlieb ile Pestalozzi’nin soyunun devamını sağlamıştır. Gottlieb’in oğlu Karl, Pestalozzi’nin torununun oğlu, hiçbir zaman evlenmeyip çocuk sahibi olmadığından dolayı Pestalozzi’nin soyu devam etmemiştir.